« Καθαρή πόλη », Αζάς – Τσινικόρης (2016)

Ξεχωρίσαμε την κριτική της Έφης Γιαννοπούλου στο Left. Το κείμενό της ήταν πιο κοντά σε όσα σκεφτόμασταν για την παράσταση, πιο πλήρες, πιο δομημένο.

Συνολικά, παρατηρήσαμε τα εξής:

-Τα κείμενα είναι γενικά μεγάλα γι’ αυτό που ουσιαστικά λένε. Πολυλογία που γεμίζει χώρο. Ορισμένα «κράζουν» αγενώς. Η αρνητική κριτική είναι άχρηστη εάν δεν είναι εποικοδομητική τόσο για τον καλλιτέχνη όσο και για το κοινό.

* Εδώ τίθεται το εξής ερώτημα: μια αρνητική κριτική για μια παράσταση που παίζεται σε έναν μεγάλο οργανισμό (εδώ στη Στέγη) θα πρέπει να είναι το ίδιο «ευγενική» με μια παράσταση που παίζεται σε ένα μικρό θέατρο; Τα μέσα παραγωγής δεν λαμβάνονται υπόψη; Είμαστε το ίδιο απαιτητικοί και στις δύο περιπτώσεις; Πώς αλλοιώνεται με παράσταση όταν παίζεται στη Στέγη; Πώς λαμβάνουμε υπόψη το κοινό στο οποίο ο χώρος απευθύνεται; (Μας έκαναν εντύπωση τα γέλια που ακούγονταν στο βίντεο της παράστασης. Το κοινό γελούσε σε απρόσμενα σημεία. Τι σημαίνει αυτό για το είδος του κοινού;)

-Καμία κριτική δεν κάνει προσπάθεια περιγραφής των εικόνων που ξεπηδούν στη σκηνή. Η κριτική όμως είναι και πηγή μνήμης για μια εφήμερη τέχνη όπως το θέατρο. Η προσπάθεια να βάλει κανείς σε λέξεις τις εικόνες, πέρα από καλή άσκηση, είναι ήδη μια εισαγωγή στην οπτική που η κριτική θα ξετυλίξει στη συνέχεια.

-Συχνή χρήση υπερβολών, βαρύγδουπων λέξεων, υπερθετικών. Μοιάζει περισσότερο με εντυπωσιασμός και μάλλον προδίδει μια κενότητα επιχειρήματος.

-Κάποιοι κριτικοί θεώρησαν ότι το θέατρο-ντοκουμέντο κρίνεται με «θεατρικά κριτήρια» (Καράογλου) και άλλοι ότι δεν πρόκειται για παραστάσεις με «καλλιτεχνικές αξιώσεις», για «άρτια καλλιτεχνικά παράσταση» (Χαλιώτης) γιατί δεν παίζουν ηθοποιοί. Η αμηχανία των κριτικών μάλλον δείχνει ότι οι ίδιοι δεν είχαν τα εργαλεία για να αντιμετωπίσουν αυτή την παρουσία «μη νόμιμων» υπάρξεων επί σκηνής.

* Εδώ τίθεται το ερώτημα του τι είναι θέατρο. Θέατρο είναι αυτό που παίζεται από ηθοποιούς; Εάν παίζουν καθαρίστριες, δεν είναι θέατρο; Ωστόσο το πρόβλημα που εντοπίσαμε ήταν ακριβώς ότι η διεύθυνση των ερμηνειών ήταν ακριβώς σαν να επρόκειτο για ηθοποιούς. Κάτι χάθηκε δηλαδή από το πρωτογενές υλικό των μη επαγγελματιών.

* Αναφερθήκαμε στο κατ’ εξοχήν παράδειγμα θεάτρου-ντοκουμέντο, το «Rwanda 94» του Βέλγου Jacques Delcuvellerie (ανέβηκε το 1997), ως παράδειγμα συνύπαρξης στη σκηνή «ειδικών» – μαρτύρων των γεγονότων και ηθοποιών. (Αποσπάσματα  εδώ και εδώ.) Το ζήτημα του εάν πρόκειται για καλλιτεχνική πρόταση δεν τίθεται!

-Για να πουν το «χαμηλό», το μη απαιτητικό, ενδεχομένως το άτεχνο, οι κριτικοί χρησιμοποιούν την εικόνα του «σχολικού». Είναι παράσταση «για μαθητές σχολείων» (Δημάδη), για «κοινωνιολογικές αναλύσεις πρώτης γυμνασίου» (Το Βήμα Team). Η αναπαράσταση της νεανικής ευφυΐας ως κάτι υποδεέστερο είναι πολλαπλά προβληματική. Τελικά συναντά την αναπαράσταση της καθαρίστριας ως υποδεέστερη, που η παράσταση στόχευε να μετακινήσει.

-Είναι εντυπωσιακό πως κανένας κριτικός δεν σκέφτηκε να πάρει συνέντευξη από κάποια καθαρίστρια-ηθοποιό. Τις θεώρησαν άραγε ανάξιες να καταθέσουν την εμπειρία τους; Πώς τότε ο κριτικός αντιτίθεται έμπρακτα στα κοινωνικά κλισέ –ενώ παράλληλα δηλώνει ότι η παράσταση τα αναμασάει και ότι είναι ξεπερασμένα; Ο κριτικός έχει πολιτικό ρόλο; Πώς αυτός εκφάζεται;

-Δεν μάθαμε πώς δούλεψαν οι σκηνοθέτες με τις καθαρίστριες. Πώς διάλεξαν το υλικό/μαρτυρίες που εκείνες προσέφεραν; Πώς εκμαίευσαν τα όσα εκείνες έδωσαν.

-Με αφετηρία την κριτική του Πεφάνη –που δεν είναι κριτική αλλά ένα κείμενο με αφετηρία την παράσταση- αναρωτηθήκαμε σε ποιον απευθύνεται μια κριτική; Στους ακαδημαϊκούς για να τους δείξεις πόσα ξέρεις ή στην αδερφή σου; Ο Πεφάνης παραθέτει γνώσεις, τις νομιμοποιεί υπογράφοντας ως καθηγητής, αλλά θέση δεν παίρνει.

-Αν εξαιρέσουμε το ανυπόγραφο άρθρο του Βήματος και το κείμενο του Σαρηγιάννη, κανείς δεν μιλάει για τα συμφραζόμενα της δημιουργίας της παράστασης, τα οποία είναι ωστόσο σημαντικά.

Σχηματικά: Αζάς-Τσινικόρης διευθυντές της Πειραματικής του Εθνικού / σκάνδαλο της «Ισορροπίας του Νας», απειλή του Ωνάσιου για απόσυρση της χρηματοδότησης / κατέβασμα της παράστασης / «Καθαρή Πόλη» στη Στέγη.

Το Βήμα Team μιλάει για «ευκαιρία εξιλέωσης» με ένα ερωτηματικό και σε παρένθεση.

Ο Σαρηγιάννης γράφει: «Εγώ, με το φτωχό μου το μυαλό, αυτό δεν το ’χω καταλάβει: ο Στάθης Λιβαθινός, λέει, οδηγήθηκε στην απόφαση να κατεβάσει την «ανατρεπτική» – άντε, καλέ…- «Ισορροπία του Nash» απειλημένος όχι από ανώνυμες απειλές αλλά από απειλές των χορηγών του Εθνικού ότι θα κόψουν τις χορηγίες, όπως διάβασα. Κι αναρωτιέμαι εγώ -με το φτωχό μου το μυαλό και πάλι: ποιοι είναι «οι χορηγοί» του Εθνικού φέτος; Ο εξής ένας: το Ίδρυμα Ωνάση. Με 220.000 ευρώ. Άρα το Ίδρυμα Ωνάση είναι που απείλησε; Μα το Ίδρυμα Ωνάση έχει αφήσει ελεύθερη τη «Στέγη» του ν’ ανεβάσει τα κέρατά της. Τόσο που έχω ήδη, προ πολλού, απορήσει.  Άρα δε λογοκρίνει τις δικές του παραστάσεις και θα εκβιάσει λογοκρισία σε παράσταση του Εθνικού του οποίου είναι χορηγός; Ε, ντεν καταλαβαίνει…»

Το μεν άρθρο του Βήματος είναι ανυπόγραφο, ο δε Σαρηγιάννης είναι συνταξιούχος και γράφει σε δικό του blog, το «Το τέταρτο κουδούνι»… Αναρωτηθήκαμε εάν η κριτική έχει ελευθερία λόγου.