« Το σώσε » – Michael Frayn / Έκτορας Λυγίζος

Λίστα των κριτικών που αναλύσαμε

Συμπληρωματικά στοιχεία

Η μετάφραση του έργου της Ξένιας Καλογεροπούλου σε ελεύθερη πρόσβαση.

Το πρόγραμμα της Στέγης για την παράσταση.

Η βιντεοσκόπηση της παράστασης σε ελεύθερη πρόσβαση.

Σύνοψη της ανάλυσης των κριτικών

Αρχικά, με αφορμή την άρνηση ενός καλλιτέχνη να μας δώσει το βίντεο της παράστασής του για να το δούμε στα πλαίσια του εργαστηρίου μας, συζητήσαμε για τη σχέση των καλλιτεχνών με την κριτική. Οι καλλιτέχνες φοβούνται την κριτική αφενός γιατί δεν αντιλαμβάνονται το έργο τους ως δημόσιο αλλά ως « δικό τους »: δεν τους ενδιαφέρει να συνεχιστεί ο διάλογος και έξω από τη θεατρική αίθουσα. Από την άλλη οι κριτικές που κυρίως γράφονται λειτουργούν ως επί το πλείστον προτρεπτικά ή αποτρεπτικά και δεν προσφέρουν ουσιαστικά στο δημόσιο καλλιτεχνικό διάλογο, εντείνοντας έτσι την καχυποψία των καλλιτεχνών απέναντί τους. 

Οι δημιουργοί αυτοί είναι σαν μεγάλα βουνά, που δεν συναντάει το ένα το άλλο, στέκονται στην κορυφή δημιουργώντας μια σχέση εξουσίας με το κοινό και απόστασης από τους άλλους δημιουργούς-βουνά.

Το «Σώσε» του Λυγίζου δεν άρεσε σε κανέναν μας, κάποιοι δεν κατάφεραν να το δουν καν ολόκληρο. Αναρωτηθήκαμε γιατί γράφτηκαν κριτικές γι’ αυτό.

Αν ένα έργο δεν έχει να πει τίποτα, ας μην γραφτεί τίποτα. Το γραπτό του δίνει ύπαρξη. Οι κριτικές που διαβάσαμε, αν και αρνητικές, μοιάζουν να δηλώνουν ότι είναι καλύτερο να γραφτεί έστω και κακή κριτική παρά τίποτα. Εδώ το ότι παίζεται στη Στέγη φαίνεται να παίζει ρόλο. Ο κριτικός υπάρχει και παίρνει ο ίδιος αξία επειδή μιλάει για τη Στέγη, παίρνει λίγη από τη δική της ισχύ.

Καταλήξαμε στο ότι είναι καλό να γράφει κανείς πάνω σε κάτι που τον ενδιαφέρει. Αυτό το ενδιαφέρον του θα δώσει και το περιεχόμενο και τη δραματουργία του κειμένου του.

Σημειώσαμε ωστόσο ότι η σκηνοθεσία του Λυγίζου είναι συνεπής στο συνοδευτικό κείμενο που δημοσιεύεται στο πρόγραμμα της παράστασης. Μιλάει για το χάος και δεν ενδιαφέρεται καθόλου για το θέατρο μέσα στο θέατρο, για τον ηθοποιό που παίζει έναν ρόλο που παίζει έναν ρόλο.

Ωστόσο, διάσταση αυτή, βασικό χαρακτηριστικό της φάρσας, παραμελείται (αγνοείται;) από όλες τις κριτικές, πλην αυτής της Καλτάκη. Και καμία κριτική δεν αναφέρεται στο ότι ο Λυγίζος έχει ανεβάσει άλλες δύο φάρσες: τη «Φάρσα της οδού Γουόλγορθ» του Enda Walsh (Από Μηχανής Θέατρο, 2008) και το «Room Service» (Στέγη, 2013). Άραγε κανείς τους δεν τις είδε, ώστε να διαπιστώσει ότι τις ανεβάζει με τον ίδιο ακριβώς τρόπο που δεν αφήνει χώρο για το νόημα (έστω τη μηχανική) του κειμένου; Αλλά και στις άλλες του παραστάσεις δεν υπάρχει καμία αναφορά. Αφού φαίνεται να συμφωνούν ότι η σκηνοθεσία του «Σώσε» είναι αποτυχημένη, γιατί δεν μιλούν για την ενδεχόμενη ικανότητά του να ανεβάζει τραγωδίες για παράδειγμα, που είναι το άλλο προσφιλές του είδος; Χωρίς αυτές τις πιο συνολικές θεωρήσεις, η κριτική δεν μπορεί να είναι συνοδοιπόρος του καλλιτέχνη, παρά λειτουργεί σαν επικοινωνιακός βραχίονας, σαν συνήγορος του ότι μια παράσταση είναι ένα προϊόν αποκομμένο από μια καλλιτεχνική πορεία.

Προτείναμε τη στρατηγική της «μετάγγισης» σαν τρόπο αντίστασης: χρησιμοποιείς μια παράσταση που είναι μεγάλη επικοινωνιακή μηχανή για να προβάλεις μέσα από αυτήν μια πιο μικρή και αφανή, αποδυναμώνεις τη μια για να δυναμώσεις την άλλη.

Σύνοψη της ανάλυσης των κριτικών της ομάδας

Σαν γενική διαπίστωση, τα κείμενα της ομάδας μοιάζουν να απευθύνονται στην ομάδα! Σε γνώστες δηλαδή των όσων έχουμε μεταξύ μας συζητήσει, οπότε ξεχνούν μια κάποια περιγραφή των εικόνων ή της δράσης (αυτό μοιάζει να δυσκολεύει ιδιαίτερα μάλλον γιατί έχει ζητηθεί η περιγραφεί να προϊδεάζει για την κριτική ματιά) και δεν αναλύουν αρκετά τις θέσεις τους. Τόσο γρήγορα δημιουργείται το συν αυτώ.

Θέλει επίσης μια προσοχή στους αφορισμούς και στις γενικεύσεις. Η πολλή σιγουριά βλάπτει τη διαλεκτική…

Δύο σημαντικά πράγματα συνέβησαν. Μια κριτική ήταν αυτό που θα μπορούσαμε να πούμε άρτια. Μια άλλη ήταν ένα είδος λογοτεχνικού κειμένου, με αφορμή την παράσταση, ή μάλλον της εμπειρίας του θεατή. Είπαμε ότι, πράγματι, μια τέτοια προσέγγιση θα μπορούσε να ανανεώσει το είδος και αποφασίσαμε να την εξερευνήσουμε.

Ιανουάριος 2021 / 6 συμμετέχοντες